چرم طبیعی؛ معرفی و تاریخچه
در این مقاله به معرفی انواع چرم طبیعی و همچنین تاریخچه استفاده از چرم در ادوار مختلف تاریخی می‌پردازیم.
انواع چرم طبیعی
چرم طبیعی که از دباغی پوست حیوانات بدست می‌آید را می‌توان به سه دسته عمده تقسیم نمود:
- چرم سبک که از پوست بز، بره و گوسفند تهیه می‌شود و نسبت به سایر چرم‌ها نیز از وزن بسیار سبکی برخوردار می‌باشد و از آن در دوخت انواع دستکش، لباس، کفی کفش و کلاه استفاده می‌شود.
- چرم نیمه سنگین که به دلیل داشتن قیمت بسیار بالا در طراحی و ساخت برخی از محصولات لوکس مورد استفاده قرار می‌گیرد و از پوست حیواناتی مانند شتر مرغ و کروکودیل تهیه می‌شود.
- چرم سنگین که در مقایسه با دیگر چرم‌های طبیعی، کیفیت و مقاومت بسیار بالایی دارد و از آن در ساخت بسیاری از محصولات از جمله کیف چرمی دستی، تسمه‌های مختلف، کفش و غیره استفاده می‌شود. چرم سنگین را از پوست حیواناتی مانند شتر،گاومیش، گوساله و گاو تهیه می‌کنند.
فرآیند تولید چرم
چرم در فرآیند تبدیل از پوست خام به چرم نهایی، پنج مرحله زیر را طی می‌کند:
- از پوست خام به سالامبور: در این مرحله، موی پوست کنده می‌شود و پوست، اسیدی و یا اصطلاحا پیکله می‌گردد. البته سالامبور تنها برای چرم سبک (گوسفندی و بزی) موضوعیت دارد.
- از سالامبور به وت بلو: در این مرحله، سالامبور به کروم آغشته می‌گردد و اصطلاحا دباغی می‌گردد.
- از وت بلو به کراست: در این مرحله، وت بلو روغن زده می‌شود و اصطلاحا پر و خشک می‌شود.
- از کراست به دای کراست: در این مرحله، کراست رنگ آمیزی می‌شود.
- از دای کراست به چرم تمام‌شده: در این مرحله، کراست رنگ‌آمیزی شده، اصطلاحا تار و پود پیدا می‌کند و به چرم تکمیل‌شده (فینیش) تبدیل می‌شود. این چرم قابلیت استفاده در محصولات نهایی مانند کفش، کیف و پوشاک چرمی را دارد. در این مرحله، چرم به بالاترین میزان ارزش افزوده خود می‌رسد.
نکته قابل ذکر در نمودار بالا آن است که هرچه از سطوح ابتدایی‌تر به سطوح پیشرفته‌تر حرکت می‌کنیم اولا کاربری و اشتغال نیروی کار افزایش می‌یابد و ثانیا محصول تولید شده در سطوح بعدی، دارای ارزش افزوده بالاتر خواهد بود. به بیان ساده‌تر اگر بخواهیم در تولید و یا صادرات چرم به مزیت ارزش اقتصادی برسیم؛ باید بر روی مراحل نزدیک‌تر به چرم تمام‌شده سرمایه‌گذاری نماییم.
تاریخچه مختصر چرم طبیعی
کشف نحوه استفاده از چرم و پوست حیوانات شکار شده، جزو اولین دستاوردهای انسان بوده است. به لحاظ تاریخی، اولین نشانه‌های باستان‌شناسی، نگاره‌ای در حدود 5700 سال پیش است که رقص یک شکارچی در پوست پلنگ را نشان می‌دهد. همچنین در نقاشی‌ها و آثار بجا مانده از مصر باستان (3000 سال قبل از میلاد مسیح) می‌توان به وفور، علائمی از کاربرد چرم را در صندل، کفش، دستکش، مشک و حتی تجهیزات نظامی یافت. در ادامه به بررسی تاریخچه کاربرد چرم طبیعی در ادوار مختلف تاریخی می‌پردازیم.
چرم در عصر سنگ
در عصر سنگ، شواهدی از اولین ابزارهای چرمی در حدود 5000 سال قبل از میلاد مسیح در سومر باستان (جنوب عراق امروزی) کشف شده است. در این دوران از پوست حیوانات برای لباس، کفش و سر پناه و اغلب برای محافظت از عناصر طبیعت مانند سرما و گرما استفاده می‌شد. باید خاطر نشان کرد که قدیمی ترین کفش چرمی جهان در شهر تبریز یافت شده و قدمت آن به حدود 5500 سال قبل از میلاد مسیح و عصر سنگ باز می‌گردد.
عصر برنز
ابزارهای سنگی، حتی آن هایی که برای کار با چرم مورد استفاده قرار می‌گرفتند، هنوز هم در عصر برنز کاربرد داشتند. اگرچه پیشرفت در فن‌آوری و ابزار، حرکت به سمت تخصص و تجارت را آغاز کرد. گروهی با دانش و ابزار لازم برای انجام یک کار مانند کشاورزی توانستند کالاهایی تولید کرده و با گروه دیگری که دارای منابع، دانش و توانایی ساخت کالاها یا ابزار دیگری بودند، تجارت کنند. در این دوران، استفاده از چرم علاوه بر ساخت ابزار، بعنوان کالایی برای تجارت نیز رونق گرفت.
چرم در عصر آهن
در این دوره ما شاهد استفاده مداوم از چرم در مناطق مختلف برای جواهرات هستیم. در عصر آهن جواهرات چرمی به عنوان یک کالای لوکس تلقی می‌شد. در این دوره از تاریخچه چرم رشد مداوم جامعه و جمعیت ادامه یافت. کشاورزی پیشرفته‌تر شده و امکان تولید غذای آسان و حمایت بهتر خانواده‌ها فراهم شد. با افزایش جمعیت، تقاضا برای کالاها از جمله کالاهای چرمی افزایش یافت. شهرهای کوچک بزرگتر شده و لباس‌ها رنگارنگ‌تر شدند. کفش و صندل چرمی، کمربند، شنل و جواهرات چرمی رواج پیدا کردند.
درباره چرم مصنوعی بیشتر بدانید!
راه های تشخیص چرم طبیعی از چرم مصنوعی
چرم در مصر باستان
اولین و قدیمی‌ترین منابع مکتوب مربوط به چرم در مصر باستان و در حدود 1300 سال قبل از میلاد نوشته شده است. در این زمان دباغی‌ها با توجه به اینکه تهیه کردن چرم بوی بدی داشته، در فاصله بسیار دور از محل زندگی شهری قرار داشتند.
چرم در ایران باستان
وجود واژه‌هایی مانند ادیم، کیمخت، ساغری، تیماج و سختیان در زبان پارسی قبل از اسلام، همچنین وجود واژه‌های مرتبط با وسایل و ابزارهای چرمی مانند سختک، کمربند، انگشتیان، مشک و… در متون پهلوی نشان‌دهنده استفاده گسترده از چرم در ایران پیش از اسلام است. حضور چرم درافسانه هاي اساطيري ايران باستان بازهم قديمي تر است به بيان شاعر نامدار پارسي گوي ايران باستان، حكيم فرزانه ابوالقاسم فردوسي طوسي، اولين انقلاب اساطيري به دست پهلوان نامي ايران باستان كاوه آهنگر در برابر ظلم و جور بر ضد پادشاه وقت ضحاك ماردوش روي داد و اين مرد باستاني ستم ديده با سرنيزه كردن پيشبند چرمين آهنگري را از تن خود بدر آورد و به عنوان پرچم دادخواهي برافراشت و هم به بيان شاهنامه از آن پس ، هر كسي كه به شاهي ايران زمين تاج ديهيم بر سرنهاد، همان تكه چرم پيشبند آهنگري را با نام درفش كاويانش خواندند و به عنوان نماد ملي ايران باستان با گوهر و جواهر تزئين كردند.
به نوشته «ابن یمین» ایرانیان باستان از پوست حیواناتی مانند گاومیش و گاو و گوسفند برای نوشتن بر روی آن استفاده می‌کردند و ابن یمین در نوشته‌هایش بر نوشتن فرمان‌های داریوش بر روی چرم اشاره کرده است. بنا بر برخی روایات اوستا را بر دوازده هزار قطعه پوست گاو نوشته بودند. همچنین پوست نوشته‌هایی که در اورامان کردستان یافت شده و در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود نشان دهنده استفاده از پوست برای نگارش در دوره اشکانیان است.
چرم در یونان باستان
یونان باستان اغلب سال از آب و هوای گرمی برخوردار بود. لباس‌های اصلی یونانیان به طور کلی متشکل از یک پارچه ملحفه‌ی سبک بود. کفش همیشه پوشیده نمی‌شد و ترجیح می‌دادند از صندل های چرمی توری برای محافظت از پا استفاده کنند. اعتقاد بر این است که روند دباغی گیاهی توسط یونانیان توسعه یافته است. احتمالا یونانیان از چرم برای ساخت وسایل مختلف از جمله صندل، سپر و کیف برای حمل وسایل استفاده می‌کردند. ارابه‌ها، سایر تجهیزات نظامی و یگان‌های سواره نظام به احتمال زیاد از برخی تسمه‌ها و تکیه گاه‌های چرمی استفاده می‌کردند. همچنین این محصولات در صورت لزوم به کشتی‌ها و اطراف کشتی‌ها نیز متصل می‌شدند.
چرم در روم باستان
رومی‌ها از چرم به عنوان ماده اولیه در تهیه لوازم مختلف زندگی استفاده می‌کردند. معمولا از این ماده برای پوشاک، کفش، سپر، کمربند، مهار اسب، چکمه، زین و چادر استفاده می‌شد. چرم یک ماده بسیار رایج و مفید در امپراتوری روم بود و ارتش روم مصرف کننده حجم زیادی از مواد چرمی بود. روم یکی از پیچیده‌ترین و پیشرفته‌ترین تمدن های تاریخ بوده و جای بزرگی را برای چرم در فرهنگ خود و تاریخچه چرم باز کرده است.
این کشور ساختارهای اجتماعی بسیار کارآمدی را برای تولید کالاهای تخصصی چرمی فراهم کرده بود. رومی‌ها در کنار تولید چرم گیاهی از روش دیگری برای تولید این مواد استفاده می کردند که به آن دباغی زاج گفته می شود. زاج یا آلوم یک ترکیب شیمیایی است که به تولید یک چرم نرم و مرغوب کمک می‌کند. دباغی به روش نمک‌های آلومینیوم که توسط رومی‌ها استفاده می‌شد، هنوز هم رایج می‌باشد.
چرم در قرون وسطی
محبوبیت و فناوری صنایع دستی چرمی در سده‌های میانه (قرون وسطی) گسترش یافت. در این دوره واحدهای صنفی تجارت چرم شروع به شکل گیری کردند. هنر چرم دوزی برای تولید، رنگ آمیزی و در کل کار با چرم به دانش کافی نیاز داشت. تاریخچه چرم در اروپای قرون وسطی با ساخت ابزار، لباس، چاقو ، کفش، زین، کتاب، جعبه و همچنین مصارف هنری گره خورده است. شواهدی از این دوره به جا مانده که نشان می‌دهد در قرون وسطی از چرم در لوازم خانگی برای موارد کاربردی و تزئینی استفاده می‌شد. به عنوان مثال، از موهای گراز به دلیل ضخیم، انعطاف پذیر و قوی بودن به عنوان سوزن استفاده می‌شده است.
در این دوره چرم نشانگر طبقه اجتماعی نیز بود که از نمونه آن می‌توان به کفش Crakow اشاره کرد. این کفش دارای انتهای بسیار دراز و اغلب خمیده با نوک نقطه‌ای بود. این کفش در آن زمان یک عملکرد اجتماعی بسیار مهم بود هرچند که برای ما عجیب و غریب و یا حتی طنز به نظر برسد. هر چه انتهای کفش طولانی‌تر و خمیده‌تر بود، نشانگر طبقه اجتماعی بالاتری بود.
چرم در دوره رنسانس
در تاریخچه چرم دوره رنسانس با افزایش صنایع دستی چرم و کاربردهای بسیار در کالاهای چرمی همراه بود. این موارد شامل مهرزنی و قالب سازی برای اهداف هنری و کاربردی و همچنین استفاده گسترده در تولید کت و شلوار، دستبند، لباس، کیسه، صندلی، شلاق، کلاه، سپر، انواع محافظ بدن، حافظت از اسب‌ها و اسباب بازی‌های زینتی و لوازم جانبی مرتبط می‌شد.
چرم در عصر روشنگری
صنایع دستی چرمی در طول روشنگری، اندکی از تحول فنی به سمت سیاسی و اجتماعی سوق پیدا کرد. با ایجاد صنایع چرمی در سراسر جهان و بروز قدرت های مهم جهانی که دنیای جدید را کنترل می‌کردند، تمرکز بر کنترل تولید و توزیع تجاری چرم شد و این مسائل باعث تحولات گسترده‌ای در تاریخچه چرم شدند. در حدود سال 1700، انگلیس تلاش كرد تا مستعمرات آمریكایی را مجبور كند كه از تولیدات انگلیس استفاده کرده و كالاهای چرمی انگلیس را خریداری كنند.
در سراسر جهان، تولیدات چرمی مناطق مختلف و طراحی کالاهای متنوع، توجه جهانی را به خود جلب کرد. فرانسه کفش های شیک تولید کرد. اسپانیا به تولید زره چرمی خاص پرداخت. قدرت های جهانی شکل گرفته و شروع به تبدیل شدن به قدرت‌های تجاری کردند و مطمئناً چرم بخشی از این پیشرفت جهانی بود.
چرم در ایران دوران صفوی
گزارش های جهانگردان از دوره صفوی نشان دهنده رونق فراوان بازار چرم و فعالیت های مرتبط با آن دراین دوره است. کمپفر از کارگاههای سلطنتی و از کفش دوزخانه و پوستین دوزخانه سخن گفته است.معروفیت ساغری ایرانی در این دوره به حدی بود که شاردن معتقد است واژه شاگرن فرانسوی به معنی پوست خالدار مقتبس از کلمه ساغری می‌باشد. ساغری در دوره صفوی در تبریز تولید می‌شد و بیشتر در ساخت چکمه و کفش کاربرد داشت وهمه درباریان از این نوع کفش های ساغری می‌پوشیدند.
چرم در انقلاب صنعتی
قرن 18 و انقلاب صنعتی تغییرات بزرگی را در صنعت صنایع دستی چرم به وجود آورد. ماشین آلات صنعتی اجازه تولید سریع تر چرم‌های تمام شده را دادند. تولید چرم در اواسط انقلاب صنعتی به اوج خود رسید. در این دوره از تاریخ از چرم عمدتا در تولید لباس، کیف، کلاه، کمربند، بند، توری، چکمه، کفش، کتاب، اسب، زین، وسایل نظامی و حتی کمربندهای چرمی برای رانندگی ماشین های امروزی، استفاده می شد. در طول انقلاب صنعتی، تولید جهانی چرم در طول تاریخ به اوج خود رسیده است.
چرم در ایران معاصر
در دوره قاجار انواع چرم به مقدار زیاد در شهر های ایران تولید می‌شد. همدان دراین دوره مرکز مهم تولید نوعی چرم معروف به چرم همدانی بود که از پوست گوسفند تهیه می‌شد؛ و در این دوره از جمله کارهایی که امیر کبیر در سال ۱۲۶۷ به نمایشگاه لندن فرستاد پوست بود. در ادامه و در دوران پهلوی اولین کارخانه چرم سازی ایران در سال ۱۳۰۸ شمسی در شهر تبریز بنا شد و پس از آن در همدان، تهران، اصفهان و برخی شهرهای دیگر نیز کارخانه‌هایی تاسیس شد به طوری که در سال ۱۳۳۷ تعداد ۲۲ کارخانه در ایران مشغول به کار بودند.
در دوران فعلی با رونق شهرک‌های صنعتی چرم در اطراف شهرهای بزرگ از جمله تهران، تبریز و مشهد، تولید چرم طبیعی و محصولات چرمی رونق گرفت و با توسعه شبکه‌های فروشگاهی برندهای مطرح در صنعت چرم، مردم ایران در اقصی نقاط کشور توانستند به محصولاتی با کیفیت دسترسی داشته باشند.
در صورتی که مقالات ما برای شما مفید واقع شده است، می توانید آن را در شبکه های اجتماعی به اشتراک بگذارید در ضمن با قرار دادن موضوعات پیشنهادی خود در بخش نظرات کاربران می توانید ما را در تولید محتوایی که برای شما عزیزان موثر باشد، یاری فرمایید.
